پایان نامه تحول فرهنگی ایرانیان (تطبیق انتقادی نظریه اینگلهارت بر ارزشها و نگرشهای ایرانیان)

دانشگاه تهران

دانشکده علوم اجتماعی 

پایان­نامه دفاعیه کارشناسی ارشد

رشته جامعه ­شناسی

تحول فرهنگی ایرانیان

(تطبیق انتقادی نظریه اینگلهارت بر ارزشها و نگرشهای ایرانیان)

استاد راهنما: سعید معیدفر

استاد مشاور: یوسف اباذری

دانشجو: *****

فهرست مطالب

فصل اول 1

1-1- طرح مسأله. 2

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق. 6

1-3- سؤالات تحقیق. 8

فصل دوم: ادبیات نظری و تجربی 10

2-1- ادبیات تجربی: پژوهشهای پیشین. 11

2-1-1- پیمایش سال 1379. 11

2-1-2- پایان نامه ها. 11

2-1-3-تطبیق نظریه اینگلهارت در دیگر کشورها. 13

2-1-4- تحلیل های ثانویه. 18

2-2- ادبیات نظری:جایگاه نظری اینگلهارت در مقایسه با نظریات نوسازی. 23

2-2-1- نظریه نوسازی. 23

2-2-2 تفاوتهای نظریه اینگلهارت و نظریه نوسازی. 25

2-3- چارچوب نظری. 29

2-3-1- رویکردهای نظری به مفهوم فرهنگ. 30

2-3-2- نظریه عمومی کنش. 34

2-3-3- بررسی کتاب تحول فرهنگی در جوامع پیشرفته صنعتی. 40

2-3-3-1- بیان فرضیات نظریه اینگلهارت. 41

2-3-3-2- مدل تحلیلی اینگلهارت. 46

2-3-4– تعیین جایگاه نظریه اینگلهارت در نظریه عمومی کنش. 47

2-4- فرضیات تحقیق. 49

فصل سوم: روش شناسی تحقیق 51

3-1- روش تحقیق. 52

3-1-1- تحلیل ثانویه داده ها. 53

3-1-2- تحلیل ثانویه جداول. 54

3-2- جامعه آماری. 57

3-3- حجم نمونه. 57

3-4- تعریف مفاهیم. 58

3-4-1- مفاهیم نظری. 58

3-4-2- مفاهیم عملیاتی(شاخص ها). 60

3-4-2-1- شاخص های مادی/فرامادی. 60

3-4-2-2- شاخص های رشد اقتصادی و رفاه. 63

3-4-2-3- شاخصهای ارزشی- نگرشی. 63

3-4-2-4- شاخص امنیت سازنده. 65

3-5- روش تجزیه و تحلیل داده ها. 65

3-6- مراحل تجزیه و تحلیل داده ها. 66

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 68

4-1- تطبیق سنخهای ارزشی. 72

4-1-1- روش اول. 72

4-1-2- روش دوم. 75

4-1-3-روش سوم. 80

4-1-3-1-نگرشهای دینی. 85

4-1-3-2- نگرشهای جنسیتی. 89

4-1-3-3-نگرشهای دینی(در ایران). 93

4-1-3-4- نگرشهای جنسیتی(در ایران). 96

4-2- تطبیق از منظر شاخص امنیت سازنده. 102

4-3- آزمون مدل تحلیلی، نظری اینگلهارت طی سالهای (1382 – 1353). 104

4-3-1- روش اول. 104

4-3-2- روش دوم. 112

4-3-2-1- مرحله اول. 114

4-3-2-2- مرحله دوم. 117

4-3-2-2-1- نگرشها و رفتارهای مذهبی. 117

4-3-2-2-2- نگرشها و ارزشهای مربوط به جنسیت و خانواده. 124

4-3-2-2-3- رضایت از زندگی. 132

4-3-2-3- مرحله سوم. 136

4-3-2-3-1-ارزشها و نگرشهای دینی. 136

4-3-2-3-2-خانواده و جنسیت. 147

4-3-2-3-3-رضایت از زندگی. 159

4-3-3- روش سوم. 165

4-4- تحلیل ابتکاری. 173

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد 179

5-1- نتیجه‌گیری. 180

5-2- پیشنهادات. 183

منابع و مآخذ 185

پیوست 188

فهرست جداول

جدول 2-1: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 82 تا 2000(ایالات متحده)   13

جدول 2-2: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 82 تا 2000(ترکیه). 15

جدول 2-3: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 82 تا 2000(اسپانیا). 15

جدول 2-4: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 97 تا 2000(پاکستان). 15

جدول 2-5: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 82 تا 2001(کره جنوبی)   16

جدول 2-6: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 82 تا 2000(ژاپن). 16

جدول 2-7: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 90 تا 2000(هند). 16

جدول 2-8: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 81 تا 2000(آلمان). 17

جدول 2-9: تغییرات در درصد مادیون و فرامادیون طی سالهای 81 تا 2000(کانادا). 17

جدول 3- 1: بارهای ارزشهای گوناگون در کشورهای مختلف( اینگلهارت،1990؛جدول 4-1)   62

جدول 4-1:فراوانی نسبی سنخهای ارزشی در پایان نامه محمدرضا منفرد. 72

جدول 4-2: درصد مادیون و فرامادیون و التقاطیون در پیمایش سال 79 (ایران). 73

جدول 4-3: درصد مادیون و فرامادیون و التقاطیون در پیمایشهای  سالهای 2000 تا 2003 (جهانی)   73

جدول 4-4: درصد مادیون و فرامادیون و التقاطیون در پیمایش سال 2000 (دانمارک. آلمان، ایرلند، ایتالیا، بلژیک، فرانسه، ایالت متحده، پرتغال، یونان، اسپانیا). 74

جدول 4-5: درصد مادیون و فرامادیون و التقاطیون در پیمایشهای  سالهای 2000 تا 2003   74

جدول 4-7: نتایج عاملهای تشکیل شده از 12 سوال اهداف و آرزوها  از پیمایش 79 (ایران)   75

جدول 4-8: عاملهای تشکیل شده از 12 سوال اهداف وآرزوها  از پیمایش 79(ایران). 76

جدول 4-9: رد یا قبول ارزش‌های یهودی مسیحی (تحلیل عوامل مولفه‌های اصلی). 80

جدول 4-10: اهمیت خدا بر حسب سنخ ارزشی و کشور (درصد کسانی که اهمیت اندکی برای خدا متصور هستند:4 یا پایینتر در مقیاس(1-10)) (سال1981). 85

جدول 4-11: اهمیت خدا بر حسب سنخهای ارزشی و کشور(سال 2000-2003  پیمایشهای جهانی )   85

جدول 4-12: نگرشهای مذهبی بر حسب سنخهای ارزشی(سال1981). 86

جدول 4-13: نگرشهای مذهبی(اعتقاد به خدا) بر حسب سنخهای ارزشی و کشور، پیمایشهای جهانی (سال 2000-2003  ). 86

جدول 4-14: نگرشهای مذهبی(اعتقاد به زندگی پس از مرگ) بر حسب سنخهای ارزشی و کشور ،پیمایشهای جهانی (سال 2000-2003). 87

جدول 4-15: نگرشهای مذهبی(مذهبی شمردن خود) بر حسب سنخهای ارزشی و کشور، پیمایشهای جهانی (سال 2000-2003  ). 87

جدول 4-16: اندیشیدن به معنا و مفهوم زندگی بر حسب سنخهای ارزشی(سال1981). 87

جدول 4-17: اندیشیدن به معنا و مفهوم زندگی بر حسب سنخهای ارزشی، پیمایشهای جهانی(2000 – 2003  ). 88

جدول 4-18: اندیشیدن به معنا و مفهوم زندگی بر حسب سنخهای ارزشی و کشور، پیمایشهای جهانی(2000 – 2003  ). 88

جدول 4-19:رد همجنس بازی بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز همجنس بازی را جایز نمی شمارند، سال 1981). 89

جدول 4-20: نگرشهای اخلاقی و اجتماعی بر حسب سنخ ارزش(سال1981). 90

جدول 4-21:رد همجنس بازی بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز همجنس بازی را جایز نمی شمارند)، پیمایشهای جهانی(2000-2003). 90

جدول 4-22:رد فحشا بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگزفحشا را جایز نمی شمارند)، پیمایشهای جهانی(2000-2003). 91

جدول 4-23:رد سقط جنین بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز سقط جنین را جایز نمی شمارند)، پیمایشهای جهانی(2000-2003). 91

جدول 4-24:رد طلاق بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز طلاق را جایز نمی شمارند)، پیمایشهای جهانی(2000-2003). 91

جدول 4-25:رد کشتن از روی ترحم بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز کشتن از روی ترحم را جایز نمی شمارند)، پیمایشهای جهانی(2000-2003). 92

جدول 4-26:رد داشتن روابط جنسی غیر قانونی بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز داشتن روابط جنسی غیر قانونی را جایز نمی شمارند)، پیمایشهای جهانی(2000-2003). 92

جدول 4-27: اهمیت خدا بر حسب سنخ ارزشی ‏، پیمایش79. 94

جدول 4-28: نگرشهای مذهبی(اعتقاد به خدا) بر حسب سنخ ارزشی ، پیمایش79. 94

جدول 4-29: نگرشهای مذهبی(اعتقاد به زندگی پس از مرگ) بر حسب سنخ  ارزشی ، پیمایش79   94

جدول 4-30: نگرشهای مذهبی(مذهبی شمردن خود) بر حسب سنخ  ارزشی ، پیمایش79. 95

جدول 4-31: اندیشیدن به معنا و مفهوم زندگی بر حسب سنخ  ارزشی، پیمایش79. 95

جدول 4-32:رد همجنسبازی بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز همجنسبازی را جایز نمی شمارند)، پیمایش79. 96

جدول 4-33:رد فحشا بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگزفحشا را جایز نمی شمارند)، پیمایش79   97

جدول 4-34:رد سقط جنین بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز سقط جنین را جایز نمی شمارند)، پیمایش79. 97

جدول 4-35: رد طلاق بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز طلاق را جایز نمی شمارند)، پیمایش79   97

جدول 4-36:رد کشتن از روی ترحم بر حسب سنخ ارزشی(درصد کسانی که هرگز کشتن از روی ترحم را جایز نمی شمارند)، پیمایش79. 98

جدول 4-37 : ادای فریضه نماز بر حسب سنخ ارزشی، پیمایش 79. 99

جدول 4-38:اهمیت خدا در زندگی بر حسب سنخ ارزشی، پیمایش 79. 100

جدول 4-39: اهمیت فرزند داشتن برای زن بر حسب سنخ ارزشی، پیمایش 79. 100

جدول 4-40: اهمیت کار بیرون از خانه برای زن بر حسب سنخ ارزشی، پیمایش 79. 100

جدول 4-41: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   102

جدول 4-42: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایشهای جهانی(2000-2003)10 کشور غربی:. 103

جدول 4-43: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایش79. 103

جدول 4-44: درصد مادیون و فرامادیون و التقاطیون در پیمایش سال 79 (ایران). 110

جدول 4-45: سوالات مشابه در 4 پیمایش سالهای 53، 74، 79 و 82(گرایشات مذهبی). 114

جدول 4-46: سوالات مشابه در 4 پیمایش سالهای 53، 74، 79 و 82(گرایشات جنسیتی). 115

جدول 4-47: سوالات مشابه در 4 پیمایش سالهای 53، 74، 79 و 82(رضایت از زندگی). 116

جدول 4-48: اعتقاد به خدا بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش79. 119

جدول 4-50: اعتقاد به روح بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش79. 119

جدول 4-51: اعتقاد به دوزخ  بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش79. 120

جدول 4-52: اعتقاد به بهشت  بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش79. 120

جدول 4-53: انجام فرایض مذهبی بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 121

جدول 4-54: انجام فرایض مذهبی(نماز در مسجد) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 122

جدول 4-55: تعلق مذهبی بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 122

جدول 4-56: اهمیت خدا در زندگی بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 123

جدول 4-57: احساس آرامش به وسیله دین بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 124

جدول 4-58: برتری رهبری سیاسی مردان بر زنان بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 125

جدول 4-59: اهمیت بیشتر تحصیلات مردان نسبت به زنان بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79   125

جدول 4-60: نتایج آماری  گاما (انتخاب زن سنتی بر حسب سنخهای ارزشی)،پیمایش79. 126

جدول 4-61: نتایج آماری  گاما (انتخاب زن مدرن بر حسب سنخهای ارزشی)،پیمایش79. 127

جدول 4-62: نتایج آماری  گاما (انتخاب زن مذهبی بر حسب سنخهای ارزشی)،پیمایش79. 127

جدول 4-63: تعداد ایده آل فرزند بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 128

جدول 4-64: کار کردن زنان(مادری که کار نمی‌کند رابطه گرم و پایدار با فرزندانش برقرار می‌کند) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 129

جدول 4-65: کار کردن زنان(کدبانو و خانه‌دار بودن درست به اندازه کارکردن برای دستمزد ارضاکننده است) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 129

جدول 4-66: کار کردن زنان(زن و شوهر هر دو باید در کسب درآمد خانواده سهیم باشند) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 130

جدول 4-67: کار کردن زنان(حس می‌کنید وجود کدام یک از خصوصیات زیر در یک زن از همه مهمتر است : کار کردن بیرون از خانه؟) بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 130

جدول 4-68: اعتقاد به تعدد زوجات بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 131

جدول 4-69: اعتقاد به پیروی زن از مرد  بر حسب سنخهای ارزشی،پیمایش 79. 131

جدول 4-70: رضایت از زندگی بر حسب جنس و کشور (1980-1986)(اینگلهارت،1373،جدول7-1)   133

جدول 4-71: رضایت از زندگی و احساس خوشبختی  بر حسب سن (1980-1986) (اینگلهارت،1373،جدول7-2). 134

جدول 4-72: اهمیت درآمد خوب برای یک شغل بر حسب سنخهای ارزشی ،پیمایش 79. 136

جدول 4-73: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   167

جدول 4-74: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب سطح درآمد، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   167

جدول4-75: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب طبقه اجتماعی، پیمایشهای جهانی(2000-2003)   167

جدول 4-76: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایشهای جهانی(2000-2003)10 کشور غربی:. 168

جدول 4-77: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب سطح درآمد، پیمایشهای جهانی(2000-2003) 10 کشور غربی:. 169

جدول 4-78: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر طبقه اجتماعی، پیمایشهای جهانی(2000-2003) 10 کشور غربی:. 169

جدول 4-79: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب تحصیلات، پیمایش79. 170

جدول 4-80: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر طبقه اجتماعی، پیمایش79. 170

جدول 4-81: فراوانی نسبی سنخهای ارزشی بر حسب سطح درآمد، پیمایش79. 170

جدول 4-82: فراوانی نسبی جمعیت نمونه هر پیمایش بر حسب تحصیلات(طولی). 172

جدول 4-83: فراوانی نسبی جمعیت نمونه هر پیمایش بر حسب تحصیلات(نسلی). 172

جدول 4-83: تعداد نمونه آماری بر حسب استانهای کشور،پیمایش 79. 175

جدول 4-84: تعداد نمونه آماری بر حسب 8  استان کشور،پیمایش 79. 176

جدول 4-85: شاخص رفاه نسبت به استانهای کشور. 177

فهرست نمودارها

نمودار 4-1: تغییرات در درصد فرامادیون طی سالهای 53 تا 82. 111

نمودار 4-2: درصد افرادی که بسیار به مسجد می روند(طولی). 138

نمودار 4-3: درصد افرادی که بسیار به مسجد می روند(نسلی). 138

نمودار 4-4: درصد افرادی که اظهار داشته اند که نماز خود رامرتب می خوانند(طولی)   138

نمودار 4-5: درصد افرادی که اظهار داشته اند که نماز خود رامرتب می خوانند(نسلی)   139

نمودار 4-6: درصد افرادی که برای معرفی انسان صوابکار دلایل مذهبی را عنوان نموده اند(طولی)   139

نمودار 4-7: درصد افرادی که برای معرفی انسان صوابکار دلایل مذهبی را عنوان نموده اند(نسلی)   139

نمودار 4-8: درصد افرادی که برای معرفی انسان گناهکار دلایل مذهبی را عنوان نموده اند(طولی)   140

نمودار 4-9: درصد افرادی که به گویه “از قدیم گفته اند که سرنوشت هر کس روی پیشانیش نوشته شده است” پاسخ مثبت داده اند(طولی). 141

نمودار 4-10: درصد افرادی که به گویه “از قدیم گفته اند که سرنوشت هر کس روی پیشانیش نوشته شده است” پاسخ مثبت داده اند(نسلی). 141

نمودار 4-11: درصد افرادی که برای گویه “آینده توجه به مذهب بیشتر خواهد شد یا کمتر” پاسخ بیشتر می شود را انتخاب کرده اند(طولی). 142

نمودار 4-12: درصد افرادی که برای گویه ” به نظر شما مردم نسبت به سابق به چه میزانی به امور دینی توجه می کنند ” پاسخ بیشتر شده است را انتخاب کرده اند(طولی). 142

نمودار 4-13: افرادی که زیاد به زیارت اماکن متبرکه می روند(طولی). 142

نمودار 4-14: افرادی که زیاد به مجالس روضه خوانی می روند(طولی). 143

نمودار 4-15: فراوانی نسبی افرادی که زیاد به دعای کمیل می روند(طولی). 143

نمودار 4-16: فراوانی نسبی افرادی که به جهان آخرت اعتقاد دارند(طولی). 144

نمودار 4-17: فراوانی نسبی افرادی که زیاد نذر و نیاز می کنند(طولی). 144

نمودار 4-18: فراوانی نسبی افرادی که زیاد نذر و نیاز می کنند(نسلی). 144

نمودار 4-19: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن سنتی معرفی کرده اند(طولی). 147

نمودار 4-20: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن سنتی معرفی کرده اند(نسلی). 148

نمودار 4-21: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مدرن معرفی کرده اند(طولی). 148

نمودار 4-22: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مدرن معرفی کرده اند(نسلی). 149

نمودار 4-23: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مذهبی معرفی کرده اند(طولی). 149

نمودار 4-24: درصد افرادی که زن ایده آل خود را زن مذهبی معرفی کرده اند(نسلی). 149

نمودار 4-25: درصد افرادی که اظهار داشته اند در خانواده شان تصمیمات اساسی را مرد می گیرد(طولی). 150

نمودار 4-26: درصد افرادی که اظهار داشته اند در خانواده شان تصمیمات اساسی را همه می گیرند(طولی). 150

نمودار 4-27: درصد افرادی که اظهار داشته اند در خانواده شان تصمیمات اساسی را همه می گیرند(نسلی). 151

نمودار 4-28: درصد افرادی که موافق کار کردن زنان در بیرون از خانه هستند(طولی)   151

نمودار 4-29: درصد افرادی که موافق کار کردن زنان در بیرون از خانه هستند(نسلی)   151

نمودار 4-30: درصد افرادی که زن باحجاب را ترجیح می دهند(طولی). 152

نمودار 4-31: درصد افرادی که زن باحجاب را ترجیح می دهند(نسلی). 152

نمودار 4-32: درصد افرادی که با تعدد زوجات مخالفند(طولی). 153

نمودار 4-33: درصد افرادی که با تعدد زوجات مخالفند(نسلی). 153

نمودار 4-34: درصد افرادی که تعداد فرزند 2 و یا کمتر را به عنوان تعداد ایده ال خود بیان داشته اند(طولی). 153

نمودار 4-35: درصئ افرادی که تعداد فرزند 2 و یا کمتر را به عنوان تعداد ایده ال خود بیان داشته اند(نسلی). 154

نمودار 4-36: درصد افرادی که اولویت ازدواج را با فامیل می دانند(طولی). 154

نمودار 4-37: درصد افرادی که اولویت ازدواج را با فامیل می دانند(نسلی). 154

نمودار 4-38: درصد افرادی که برای تربیت فرزند از رفتار مسالمت آمیز استفاده می کنند(طولی)   154

نمودار 4-39: درصد افرادی که با مهریه موافقند(طولی). 155

نمودار 4-40: درصد افرادی که با اظهار نظر والدین در امور فرزندان پس از ازدواج  موافقند(طولی). 155

نمودار 4-41: درصد افرادی که با اظهار نظر والدین در انتخاب دوست فرزندان موافقند(طولی)   156

نمودار 4-42: درصد افرادی که با معاشرت دختر و پسر قبل از ازدواج موافقند(طولی)   156

نمودار 4-43: درصد افرادی که سن مناسب برای ازدواج دختران را زیر 20 سال عنوان کرده اند(طولی). 157

نمودار 4-44: درصد افرادی که معتقدند بهتر است پدر و مادر پس از ازدواج .با فرزندان زندگی کنند (طولی). 157

نمودار 4-45: افرادی که با این گویه موافقند:در زمانی که مشاغل محدودند مردان حق بیشتری برای اخذ آن کارها دارند(طولی). 157

نمودار 4-46: افرادی که با این گویه موافقند:در کل مردان نسبت به زنان رهبران سیاسی بهتری هستند (طولی). 158

نمودار 4-47: درصد افرادی که از وضع مالی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 159

نمودار 4-48: درصد افرادی که از وضع مالی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی). 159

نمودار 4-49: درصد افرادی که در  مجموع از زندگی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی)   160

نمودار 4-50: درصد افرادی که در  مجموع از زندگی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی)   160

نمودار 4-51: درصد افرادی که از وضع سلامتی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 160

نمودار4-52: درصد افرادی که از وضع سلامتی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی). 161

نمودار 4-53: درصد افرادی که از وضع محیط اجتماعی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی)   161

نمودار 4-54: درصد افرادی که از وضع محیط اجتماعی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی)   161

نمودار 4-55: درصد افرادی که از زندگی خانوادگی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی)   162

نمودار 4-56: درصد افرادی که از زندگی خانوادگی خود اظهار رضایت نموده اند(نسلی)   162

نمودار 4-57: درصد افرادی که از شانس و اقبال خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 162

نمودار 4-58: درصد افرادی که از موقعیت شغلی خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 163

نمودار 4-59: درصد افرادی که از وضع مسکن خود اظهار رضایت نموده اند(طولی). 163

نمودار 4-60: عوامل موفقیت از دیدگاه افراد(طولی). 164

نمودار 4-61: عوامل موفقیت از دیدگاه افراد(نسلی). 164

فصل اول

کلیات

1-1- طرح مسأله

تحولات و تغییرات فرهنگی پدیده‌ای است که همواره با بشریت همراه و همنشین بوده است، پیدایش آتش، کشاورزی، خط، تولید ابزار و زایش صنعت، ظهور پیامبران، جنگ و کشورگشایی همه در تحولات و تغییرات فرهنگی انسان نقش داشته­اند.

در چند سده اخیر, انقلاب صنعتی یکی از مهمترین دلایل و یا شاید مظهر تغییرات فرهنگی در جهان به شمار می‌رود. اما در چند دهه گذشته تغییرات اقتصادی، تکنولوژیکی، اجتماعی و سیاسی، فرهنگهای جوامع پیشرفته صنعتی را از جنبه‌های بسیار مهم دگرگون ساخته است. انگیزه‌هایی که مردم را به کار وامی‌دارد، مسائلی که سبب بروز برخورد سیاسی می‌شود و اعتقادات مذهبی مردم، نگرش آنها درباره طلاق، سقط جنین، همجنس‌بازی و اهمیتی که به داشتن بچه و تشکیل خانواده می‌دهند همه دگرگون شده است.

انقلاب صنعتی جریانی از تغیرات با خود آورد و شکل نوینی به فرهنگهای مغرب­زمین بخشید، با گذشت سالها که از اهمیت رشد اقتصادی به منزله مهمترین هدف جوامع می‌گذرد، هم­اکنون دگرگونیهای فرهنگی هستند که جامعه پیشرفته صنعتی را هدایت می‌کنند (اینگلهارت, 1373).

اما مظاهر انقلاب صنعتی، علی‌الخصوص مظاهر مادی آن، در چارچوب کشورهای مغرب زمین محصور نماند، بلکه با ورود اجتناب‌ناپذیر خود به همه کشورها و جوامع، تجربه‌های فرهنگی متفاوت و البته در برخی وجوه، تجربه­های مشترکی را نیز موجب شد. مسلماً جامعه ایران نیز مستثناتی بر این قاعده نبوده و نیست. پژوهش حاضر کوششی است برای مقایسه برخی وجوه تحول فرهنگی ارزشها و نگرشهای افراد در جوامع پیشرفته صنعتی با مؤلفه‌های مشابه در جامعه ایران و تطبیق نظریات پیرامون این تحولات در مورد تجربه خاص ایران.پ

در واقع همانگونه که از عنوان پایان­نامه استنتاج می­شود مساله اصلی ما در این تحقیق تحول فرهنگی است‎‏‏، که به صورت تطبیق نظریه تحول فرهنگی اینگلهارت بر ارزش­ها و نگرش­های ایرانیان مطرح می­شود.

آنچه که در این میان غامض است بازه زمانی این تغییرات است یا به عبارت دقیق­تر این پژوهش تحولات فرهنگی را در چه بازه زمانی مورد توجه قرار می‌دهد.

با توجه به روش‌شناسی پژوهش (در قسمت روش‌شناسی به صورت مسبوط توضیح داده خواهد شد) یکی از روش­های این تحقیق تحلیل ثانویه پیمایش‌های ملی درباره ارزشها و نگرشهای ایرانیان است بنابراین نتایج حاصل از پیمایش‌های ملی، داده خام پژوهش حاضر به شمار می‌رود. با توجه به این موضوع که قدیمی‌ترین پیمایش انجام گرفته در کشور به سال 1353 بازمی‌گردد و اخیرترین آنها در سال 1382 انجام گرفته بازه زمانی تحقیق را تحولات فرهنگی ایرانیان از سال 1353 تا 1382 در نظر می­گیریم.

گذشته از بحث طرح مساله، مبحث مهم بعدی در این قسمت بحث اثبات مسأله یعنی اثبات وجود تغییرات است. درواقع باید قبل از تبیین و تحلیل تغییرات فرهنگی در ایران، به اثبات این مساله پرداخت که اساسا تغییراتی رخ داده است. دلایلی که موید وجود مساله تغییرات فرهنگی می­باشد به شرح زیر است:

• جهش‌های اقتصادی و تکنولوژیکی در جهان، ورود تکنولوژی‌های مدرن به عرصه زندگی روزمره، ورود تلویزیون و رسانه‌های جدید مانند ماهواره، اینترنت و … تحولات بسیاری را در تمام جهان باعث شده است که جامعه ایران نیز در این میان تاثیرات مشابهی را نیز پذیرا شده است.

گذشته از تحولات جهانی، جامعه ایران طی 30 سال اخیر (1382 – 1353) تغییراتی منحصر به خود را نیز از سر گذرانده است. وقوع یک انقلاب عمیق اجتماعی و ایدئولوژیک و از سرگذراندن یکی از طولانی­ترین و فرسایشی­ترین جنگ‌ها در دهه­های اخیر، وقوع تغییراتی را در طرز فکر و نگرش افراد اجتناب ناپذیر می­نماید. از نظر شاخص‌های مدرنیزاسیون نیز، اجرای چندین برنامه توسعه (چه قبل از انقلاب و چه بعد از جنگ)، دوبرابر شدن جمعیت و 4 برابر شدن شهرنشینی (http://www.sci.org.ir ، سایت مرکز آمار ایران) و افزایش ناگهانی جوانان در چند سال اخیر، تغییرات گسترده در قیمت نفت و بالطبع تولید ناخالص ملی، به وجود آمدن کلان­شهرها و تغییرات گسترده در چهره شهرها، افزایش تولیدات و همچنین واردات به طوری که برای هر محصول چندین آلترناتیو از لحاظ مارک در بازار وجود دارد، افزایش درصد باسوادان از 48.5 درصد در قبل از انقلاب به 86.5 درصد در سال 1384(روزنامه همشهری، 20/11/84)، افزایش درصد زنان تحصیل کرده و افزایش حضور آنها در محیط کار و اجتماع و … همه و همه نشان‌دهنده تغییرات فیزیکی، جمعیتی و اجتماعی گسترده‌ای در کشورمان طی 30 سال اخیر است که با توجه به تعریف فرهنگ در نظام کنش[1]، تغیرات فرهنگی را نیز موجب شده است.

• تقریباً می‌توان در نگرشهای سنجیده شده در تمام پیمایش‌ها، تفاوت‌های محسوسی را میان نگرشهای افراد در سنین مختلف مشاهده نمود. این به گونه‌ای است که از 186 گرایش سنجیده شده در پیمایش سال 79، 107 گرایش با مؤلفه سن همبستگی نشان می‌دهند. البته این همبستگی هیچگاه از وضعیت ضعیف و متوسط ضعیف بالاتر نمی‌رود زیرا فرآیند جامعه‌پذیری در هر حال اجازه گسست‌های بنیادی را نداده است.
• با مراجعه به دو پیمایش مورد استفاده در این پایان‌نامه درمی‌یابیم که افراد خود به تغییرات ارزشی، نگرشی و فرهنگی خود و دیگران اذعان دارند. تغییرات ارزشهای مذهبی به عنوان یکی از مهمترین و پایه‌ای‌ترین ارزشها و هنجارها(اینگلهارت, ص 208)، موید این ادعاست.

در پیمایش سال (1353) به دو گویه زیر بر­می­خوریم:

الف) به نظر شما مردم ………………………………………………

1) بیشتر از سابق به امور دینی توجه می‌کنند

2) کمتر از سابق به امور دینی توجه می‌کنند

3) همین اندازه به امور دینی توجه می‌کنند.

ب) به نظر شما در آینده توجه به مذهب بیشتر خواهد شد یا کمتر یا فرقی نمی‌کند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید.